autor: Katarzyna Dembicz
Cuban Studies przeżywają aktualnie renesans, a to za sprawą otwierania się gospodarki Kuby oraz dokonującej się w tym wyspiarskim społeczeństwie transformacji. Wiodącymi ośrodkami badawczymi w zakresie studiów na Kubą i Kubańczykami były i są północnoamerykańskie placówki naukowe, związane z uniwersytetami jak i organizacjami pozarządowymi. W ramach ich wydawnictw ukazuje się wiele pozycji ciągłych jak i zwartych dedykowanych Kubie i jej stosunkom międzynarodowym[1]. Ogromny wkład w rozwój tej części area studies mają również badacze kubańscy i latynoamerykańscy, którzy aktywizują ośrodki poza Stanami Zjednoczonymi aby te podejmowały badania dotyczące Kuby. Tak jest w przypadku omawianej pozycji zatytułowanej „Cuba: ¿ajuste o transición? Impacto de la reforma en el contexto del restablecimiento de las relaciones con Estados Unidos” [Cuba: dostosowanie czy tranzycja? Skutki reform w kontekście przywrócenia stosunków ze Stanami Zjednoczonymi] opublikowanej pod koniec 2015 roku, przez międzynarodową organizację FLACSO[2], pod redakcją Velii Cecilii Bobes.
Cuban Studies przeżywają aktualnie renesans, a to za sprawą otwierania się gospodarki Kuby oraz dokonującej się w tym wyspiarskim społeczeństwie transformacji. Wiodącymi ośrodkami badawczymi w zakresie studiów na Kubą i Kubańczykami były i są północnoamerykańskie placówki naukowe, związane z uniwersytetami jak i organizacjami pozarządowymi. W ramach ich wydawnictw ukazuje się wiele pozycji ciągłych jak i zwartych dedykowanych Kubie i jej stosunkom międzynarodowym[1]. Ogromny wkład w rozwój tej części area studies mają również badacze kubańscy i latynoamerykańscy, którzy aktywizują ośrodki poza Stanami Zjednoczonymi aby te podejmowały badania dotyczące Kuby. Tak jest w przypadku omawianej pozycji zatytułowanej „Cuba: ¿ajuste o transición? Impacto de la reforma en el contexto del restablecimiento de las relaciones con Estados Unidos” [Cuba: dostosowanie czy tranzycja? Skutki reform w kontekście przywrócenia stosunków ze Stanami Zjednoczonymi] opublikowanej pod koniec 2015 roku, przez międzynarodową organizację FLACSO[2], pod redakcją Velii Cecilii Bobes.
Książka z pewnością wychodzi naprzeciw rosnącemu
zainteresowaniu sprawami kubańskimi, wywołanemu głównie ogłoszeniem w grudniu
2014 roku, przez prezydentów USA i Kuby, normalizacji stosunków dwustronnych, i
wdrażania tych zapowiedzi w życie przez następne miesiące. Odzwierciedlone
zostało to w tytule publikacji, który do relacji Kuba – Stany Zjednoczone bezpośrednio
się odwołuje.
Tworzy ją pięć dosyć obszernych rozdziałów, a ich
autorami są wybitni znawcy i badacze kubańskiej rzeczywistości i historii,
reprezentujący różnorodne dziedziny nauki. Carmelo Mesa – Lago, profesor
ekonomii, latynoamerykanista i kubanolog, który swoje zainteresowania
koncentrował na skutkach kryzysów gospodarczych, systemach ubezpieczeń społecznych
i emerytalnych w Ameryce Łacińskiej, jest autorem rozdziału „Las reformas
estructurales de Raúl Castro: análisis y evaluación de sus efectos macro y
micro” [Reformy strukturalne Raula Castro: analiza i ocena ich efektów w makro
i mikro skali]. Pomimo przedmowy Redaktor tomu, należy uznać tekst Carmelo
Mesa-Lago za wprowadzający. Przedstawia w nim dokładnie i analizuje krok po
kroku poczynania rządu Raula Castro reformujące życie gospodarcze i społeczne
Kuby. Chociaż opublikował on kilka obszernych prac na ten temat w ostatnim
okresie, udało mu się w tym niewielkim tekście przedstawić kompendium rezultatów
dotychczasowych swoich badań, a dotyczących wprowadzanych zmian gospodarczych
na Wyspie w okresie 2006-2014. Reszta artykułów poszerza spektrum analiz przemian
dokonujących się na wyspie o takie tematy, jak transformacje
instytucjonalno-polityczne, migracja kubańska i jej polityczne wykorzystanie,
społeczne skutki reform w kontekście starzenia się ludności, społeczeństwo
obywatelskie i proces demokratyzacji.
Układ książki nie jest przypadkowy (spis treści
dołączony został na koniec recenzji). Otwiera ją wspomniany już tekst dotyczący
wprowadzanych reform ekonomicznych, a kolejne w sposób bardzo konkretny
przedstawiają zaobserwowane do tej pory ich skutki oraz możliwe dalsze
rezultaty, skupiając się wyłącznie na szeroko rozumianym społecznym ich
wymiarze, jako że instytucja która patronuje tej publikacji powołana została do
rozwoju badań społecznych w Ameryce Łacińskiej.
Tak jak sam tytuł wskazuje, książka zawiera w sobie spór
na temat tego czy Kuba przechodzi jedynie powierzchowne zmiany czy też
rzeczywiście przeżywa transformację, której efektem będzie całkowite zerwanie
ze starym porządkiem ekonomiczno-politycznym na wyspie. Stanowi on część
szerszej debaty toczącej się obecnie w kręgach naukowych i politycznych na
Kubie i poza nią. Do osób przychylających się do twierdzenia o transformacyjnym
charakterze zmian należą Mesa-Lago, Bobes i Rojas. Pozostali, nie są do końca co
do tego przekonani, wskazując iż niezbędny ku temu warunek czyli zmiany
polityczne, nie został do tej pory spełniony.
Pomimo, że w wielu miejscach w omawianej pozycji
termin transformacja będzie się powtarzał, nie znajdziemy w żadnym z tekstów jego
definicji, przedstawienia składowych tego procesu, powoływania się na
autorytety w tej materii czy też doświadczenia innych państw. Na przykład
Europy Środkowo-Wschodniej, która podobnego procesu doznała ponad ćwierć wieku
temu. Do tej kwestii autorzy podchodzą
dosyć intuicyjnie, poddając analizie wybrane komponenty struktury społecznej kraju,
które w procesie transformacji ulegają głębokim przemianom. W tym przypadku są
to instytucje państwowe i organizacje społeczne, niektóre grupy społeczne jak
ludność trzeciego wieku i emigranci, społeczeństwo obywatelskie. Konfrontują
aktualne zjawiska z ideałami rewolucji kubańskiej i demokracji.
Być może odniesienie zachodzących transformacji na
Wyspie do doświadczeń europejskich wzbogaciłoby analizę i prowadzoną debatę.
Każdy tekst w jakimś stopniu nawiązuje do pozostałych, tworząc w ten sposób
kompletną całość. Podsumowaniem owego sporu o jakość i przebieg zmian na Kubie
jest tekst wybitnego historyka i kubanologa Rafaela Rojasa, który uwzględniając
wszystkie przytoczone argumenty skłania się ku nazwaniu dokonujących się zmian
na Kubie transformacją. Wskazując przede wszystkim na komponent ludzki, który
ulega głębokim i nieodwracalnym przemianom, i który w bliższej bądź dalszej
perspektywie wymusi zmiany polityczne.
Atutem pracy jest jej wielodyscyplinarne podejście,
na które złożyły się: ekonomia, socjologia, historia i nauki polityczne. Cieszyć
może również neutralny język dyskursu naukowego, na którym przez lata w
przypadku cuban studies ciążyło widmo
relacji kubańsko-amerykańskich. Wielu z nas, bo do badaczy tego obszaru się
zaliczam, przy zachowaniu największego obiektywizmu, często było posądzanych o
stronniczość tylko dlatego, że nie używało słów, które dana strona uważała za
jedyne słuszne i akceptowalne, jak: dyktatura, imperium, embargo i blokada.
Wydaje się, że zbliżenie Kuby i Stanów Zjednoczonych
oraz otwieranie się Kuby na świat, wywarło głęboki wpływ na studia
latynoamerykańskie, czego najlepszym przykładem ta praca zbiorowa. Nie tylko
wzrosło zainteresowanie naukowe Kubą co przełożyło się na liczbę badań i
wydawanych prac, ale przede wszystkim wpłynęło na jakość tych studiów, na które
nie wywiera się już tak dużej presji politycznej.
Spis
treści:
- El futuro está aquí (Introducción al análisis de los impactos de la reforma) [Przyszłość jest tutaj. Wprowadzenie do analizy skutków reform], Velia Cecilia Bobes
- Las reformas estructurales de Raúl Castro: análisis y evaluación de sus efectos macro y micro [Reformy strukturalne Raula Castro: analiza i ocena ich efektów w makro i mikro skali], Carmelo Mesa-Lago
- Cuba: dimensiones y transformaciones político-institucionales de un modelo en transición wymiary i transformacje polityczno-instytucjonalne modelu w procesie tranzycji] [Cuba: , Armando Chaguaceda i Marie Laure Geoffray
- Buenos y malos: los usos políticos de la migración cubana [Dobrzy i źli: polityczne wykorzystanie kubańskiej migracji], Haroldo Dilla Alfonso
- Del hombre nuevo a una sociedad gentrificada. Impacto social de la reforma [Nowy człowiek i starzejące się społeczeństwo. Społeczne skutki reform] , Velia Cecilia Bobes
- La democracia postergada. Pluralismo civil y autoritarismo político en Cuba [Odłożona demokracja. Pluralizm cywilny i autorytaryzm polityczny na Kubie], Rafael Rojas
Bibliografia:
Jarosz, M.
(2005). Wygrani i przegrani polskiej transformacji. Warszawa:
PAN, Oficyna Naukowa.
Mieczkowska, M. (2014). Transformacja
czy tranzycja? Szkice definicyjne. Acta Politica (389 (30)), págs.
71-80.
Dembicz, K. (2014). Cuba actual y futura. Realidad económica
y transformación política y social.Foreign Affairs Latinoamérica, 14(4), 61–67. Retrieved from
http://www.fal.itam.mx